श्री ५ राजेन्द्रको कानूनी बन्दोवस्त

स्वास्ति श्री गिरिराज चक्र चूडामणि नर नारायणेत्यादि विविध विरुद्धावली विराजमानमानोत्तत श्री मन्महाराज धिराज धिराज श्री श्री श्री महाराज राजेन्द्र विक्रम शाह बहादूर सम्सेर जङ देवानां सदासमर विजयिनाम…………॥

आगे चार अदालतमा साल वसालका अख्तीयार कप्तान सर्दार डिठ्ठा विचारी अर्जवेगी श्रेस्तादार रकमी गैर्ह प्रति अदालतमा भरमुलुक्को फिरादि आयाको र भारदार रकमदार अमालीहरुले अंन्याय गर्याको छ भनी दुनीयांदार रैती गैर्हले विजाइ गर्यो भनि कराउन आयाको कुरा फेराद सुनी दोहोरो झ्गरिया जोरी कसैको पनपछे नगरि कसैको मोलाहिजामा नपसि घुस रीसिवत् नषाई बन्देज बमोजीम वाजवी निसाफ पारि छिनी दिनु दुवै झ्गरिया जोरी निरोपन् गर्दा तेस्तामा ठहर्याको कुरामा श्रेस्तामा नचहल्यालाई र अरु मामिला मुद्दाका तपसिल बमोजिमका वंदेज बमोजीम गर्नु निसाफ गर्दा मोहवदमा लागि निसाफ छोडी रकमदार र झ्गरियालाई काषि च्यापि श्रेस्ता र निसाफ छाडी काम गर्या झ्गरा निछंनामा पसि रकम्दार दुनिया झ्गरियालाई दुषदि गलाउनामा पस्या अंन्याय गरि वेजायी विद्दत गर्यो भनी रकमदार दुनियां झ्गरियाले हाम्रा हजूरमा अर्जी चर्हाई नालीस गर्न आया दोहोरा कुरा सुनी पुर्पछे गरी वक्सौंला कप्तान डिठ्ठा विचारी अर्जवेगी श्रेस्तादार रकमीहरुले अंयाय गरी श्रेस्तामा वेजायी विद्दत् विहरुमत गर्याको ठहर्या ताकसेर माफिक डंड सजाई होला नीसाफले ठहराई छिन्याका कुरामा र श्रेस्तामा नचर्ही हिमाईत पछि लागी कसैको आड्ली लाग्याको दाम काम वापत नबुझाई अघि नीसाफ पारी छिन्याको झ्गरा उलटाउनामा पस्न्यालाई र आड् दि रकमी झ्गरियालाई अडाउनालाई दोवर डैंड सासना होला पनपछे गरि रकम्दार झ्गरियालाई कसैले न अठ्याउनु वेजायी विद्दत कसैले नगर्नु भनी बन्देज वाधी बक्स्यौं हाम्रा हकुम प्रमानगी नभै दफदरषाना कुमारी चोकमा पर्याको झ्गरा अदालतबाट नसुंनु अदालतमा पर्याको झ्गरा दफदरषाना कुमारी चोकबाट नसुंनु हामीले वन्देज वाधी मोहर गरि बक्स्याको बन्देज जो नाघौला भारि डंड सासना होला…………॥

तपसिल्

श्रेस्तामा नचर्हया विडिन हाली ठाडो हुन्या श्रेस्ता चाहिन्या अघि देषि चली आयाको विगो नराषि हेमाइत गरि अडिन्या झ्गरियालाई मुद्दा अनुसार १५।२० दिन सम्म पियादा लाउनु पियादा लाउदा श्रेस्तामा चर्हेन भन्या दिन २५ मैन्हा १ सम्म छेकथुन गर्दा पनि श्रेस्तामा चर्हेन भन्या घर षेत लहना नगदि जिन्सी जो छ झ्गरा छिंन श्रेस्तामा नचढंज्याल सम्म चाहिन्या विगो जफत गरी थाती राषि दिनु झ्गरिया श्रेस्तामा चर्हयो विडि हाली विगो राष्या भन्या थाती राष्याको जगा छाडी दिनु विगो राषिनिसाफ्मा नचिर्ह झ्गरा नछिनी भागी गयो भन्या रहयाको विगो भराई दि दसौध लिनु…………॥१

दुवै घर झ्गरियाले श्रेस्तामा दि श्रेस्तादारले वकिसक्या पछि अडिन्यालाई श्रेस्ताले वक्या वमोजीम झ्गरा छिनी दि अडिन्यालाई मामीला अनुसार तिक्सर गर्नु…………॥२

जगा जमीन्का कुरामा साधमा नमीली वाझि आयाको कुरामा दुवै थरका पत्र पात्र हेरी पत्र बमोजीम कागज छुट्टाई दि रह्या हाम्रा हजूरमा दाषील गर्नु…………॥३

गुरु प्रोहित चौतारिया काजी कप्तान च्यातिएको… सुब्बा सुवेदार गैर्हका षवार वेष वीर्ता गुठि छाप छ पेंला ईजारा ठेड भित्रका मानीस्ले अमाल्मा कुरा नछिनी अदालतमा आई फिर्याद गर्याका कुरामा दोहोरो मानीस झिकि जस्ताको तस्तो निसाफ षारी छिनी दिनु हाम्रा हुकुम बाहेक झ्गरिया पनि सोषि नदिनु आमदामी फिर्ता गरिनदिनु…………॥४

चोरले चोरि वेच्याको माल धनी ठहर्याको माल ल्याउनु नसक्या मालका धनीले गावा वमोजीम नभराउनु चोर संग किन्याको मोल असुल गरि भराई दिनु लषसष सास्ति सासनाले न ठहर्याको मालमा षोजि नक्सनु चोरलाई तिक्सर माफिक सजाई गरी छोडी दिनु…………॥५

बाबु मर्दासाहु धेर छ भनी सष्यात् छोराले चार दाम राषि अपुताली नछोड्नु चार दाम नलिनु साहुले पनी सकस्नगर्नु आसामी पल्हाया पछि लिनु…………॥६

सहोदर भाइले जुठो पिंड छुटिन्या फुकियाको चार दाम नराषनु नलीनु…………॥७

बाबु छदै अंस दियन भनी छोराले फिर्याद गर्नु आया नसुंनु बाबुको षुसिले छोराहरुको अंस छुट्टाई दिंछु भनी कराउनु आया अंस छुट्टयाई वाडि दिनु…………॥८

पुराना जगा जीमीन्को झ्गरामा फिर्याद पर्या देषिको विगो समाई पुर्पक्ष हेरि ठहर्याको भर्नु भराउनु गर्नु फिराद पर्या देषि अघिको विगो नसमाउनु नषोजनु…………॥९

साहुको नाउमा असामीले फिराद गरि पक्राई विगो नराषि असामी भागी दव्यो भन्या साहूका तमसुक बमोजीमका रुपैया मध्ये भया गंन्या गंन्या न भया जोषन्या जोषन्या नभया भन्र्या भन्र्या नभया मोलन्या जफत गरि भराई दिनु इ ४ रै रकम असामीका घरबाट निस्केन भन्या पल्हाया पछि लिनु भनी असामी कायेम गरी पठाई दिनु…………॥१०

असामीको नाउमा साहुले फिराद गरी पक्रायो भन्या परापूर्व देषि चली आया बमोजीम भया माहाजन्ले मोल्याको सोर्ह गंडि उठ्याको माल् ली मोलाई भराई दिनु नभया पल्याहा पछि लिनु भनी दुवै घरको चीत्त बुझाई कायेम् गरिदिनु अरु जुवामा साहु वसि व्याज षायाको रुपैयामा साल वसाल व्याज दि साहुको चीत्त बुझाई राषदा राषदै मेरा सावा रुपैया स्मेत नभै भयन भनी साहुले सकस गरी फिराद गर्नु आयाको र साल वसाल व्याज दि चीत बुझाई राष्याको रुपैंयामा सावा स्मेत नभै भयन भनी साहु रिनी वाझ्यिका कुरामा निस्क्या वमोजीम महाजनले मोल्याको १६ गंडी उड्याको माललि कचहरीमा मीलाई भराई दिनु माहाजनले मोल्याको माल पनी लियेन र किस्ताकिस्ता गरी असामी पल्हाया पछि पनी लीदौन भनी अडीयो भन्या मोल्याको माल ढिसा लाई दसौध विसौध लीनु साहुरिनीको मुष नमीली विगो रह्या देषिको ब्याज नलाउनु ब्याज चािहंछ भने अडीन्यालाई ठेकि भराई दिनु…………॥११

बोक्स्याराका कुरामा धामी झाक्री कचहरीमा आई ठहराई दिल वसिनु सक्छ भन्या न्यादिनु अरु दुनियादारले बोक्सी भन्यो भनी बोक्स्यारालाई माग्न्याले फिराद गर्नु आया धामी झाक्री कचहरी मा नल्याई वोक्स्यारो मात्र लाउन्यालाई पाषै ठोकी डंड गर्नु…………॥१२

सबै जातका वापतीहरुमा वापती २ मध्ये १ भाग्यो १ पक्रीयो भन्या कायेल भया वमोजीम लेषि ली जात अनुसारको तिक्सर गर्नु पछि भाग्न्या मानीस आई होइन भनी निसाफ मागन आया अघि छिनि सक्याको कुरा थामी पछिको फिर्याद नसुंनु वापती दुवै भागी गयो भन्या षत्छित् अनुसारको तिक्सर गरि भात पानीमा पर्या लाई धर्माधिकार संग पतीया ली प्रायश्चीत गर भनी दिनु…………॥१३

मंसिर पुष माघ फागुण ४ महिनामा पानी नहालनु अरु न्याय हुंछ सहेली गाग्री भदौमा नहालनु अरु न्याय पनी केहि नहाल्नु अषाढ ज्येष्ठ असौज कार्तिकमा कराहि नदिनु अरु न्याय हुंछ चैत्र श्रावणमा सबै न्याय हुंछ…………॥१४

नेपाल्या राजाका पालामा पार पुछिन्न सुक्री विक्री भयाका जगा जीमीन्मा हामी सहोदर भाइ हुं साछि दाम् हाली दाम् गौरापाती षायाको छैन पानी हाल्याको पनि छैन यो जगा जीमीन्मा पर्याको रुपैंयाले जगा फिर्ता गरौं भनी फिराद आयाको कुरा नसुंनु हिजोको सुक्रि विक्रीया पछिन् नथामी दिनु…………॥१५

कारोवार गन्र्या साहुले दाम षाया दसौध व्याज षानु अनाज व्याज षाया रुपैयाको पाथी १ धान षानु व्याजको तमसुक लेषि व्याज नषानु दसौध व्याज र रुपैयाको पाथी १ धान भंदा बढ्ता व्याज षायो भनी असामीले फिराद गर्न आया साहु असामी जोरी बढ्ता व्याज षायाको ठहर्या साउमा मीन्हा गरी बढ्ता षानु न जान्या वापत डंड गर्नु…………॥१६

मेरो जगा हो भनी कचहरी गरी जगा थाती राषि भागी लुक्यो भन्या जगा थाती राख्याको अघि बेहोन्र्या लाई फोइ चलन गराइ दिनु…………॥१७

कसैको घरका चाकरले म अजा पुत्र हौं करिया होइन भनी कराउन आयो भन्या अजा पुत्र हौं भंन्याको लाग्याको दाम काम म बुझांउला भंन्या जमानीली पुर्पक्ष गरी अजा पुत्र ठहर्यो भन्या करिया हो भंन्या लाई डंड गर्नु अजा पुत्र ठहरेन भन्या करिया ठहरियो भन्या अजापुत्र हो भंन्यालाई डंड गरी जीयका धनीलाई जीय वेहोराई दिनु…………॥१८

जमीन जगाको लीन दिनको कुरामा हाम्रा अम्वल भया देषि अघिको पुरानु कुराको फिराद गर्नु आयो भन्या २ घर जोरी यती वर्ष सम्म यो वेहोराले षायाको हो भन्या षायाको जमान वंदी र यसो वेहोरा संग मिलि षायाको हो भंन्या दुवै घर संग जमान वंदी लेषाई ली हाम्रा हजूरमा विंति गरी हुकुम भया माफिक सुंनु हाम्रा हजुरमा विंति नगरी आफना मुनासिव सग नसुंनु…………॥१९

देवर सग विग्रन्या स्वास्नीहरुलाई जात अनुसार मासन्या जातलाई मासनु डंड गन्र्या जात लाई डंड गर्नु पतीत गन्र्या जातलाई पतीत गर्नु…………॥२०

पल्टन कंपनी गैर्हका कप्तान कुंर्गदान सुवेदार जमादार मेजर कोत्या २ जीटन् हुद्दा सिपाही गैर्ह भर मानीस के अदालतबाट कसैको कुरामा पंच वदि वोलाहटको पुर्जी आयो भन्या कचहरि गै दोहोरो कुरा बुझि काषिर पोल्टोन गरी जस्तोका तस्तो नीसाफ् वोली अदालतका अख्तीयार संग वुझ् मिलाई झ्गरा छिनी आउनु कचहरी वाट नवोलाई आफना मुनासिफ संग आफना मानीसको झ्गरा गै परी पंचा गरी गुठ गफडा नगर्नु जस्ले कचहरी दुली काषि पोल्टो गरी आफना र विराना गरी झ्गरा विठोली हुल गर्ला तसलाई जात अनुसार सासना होला…………॥२१

चार अदालतमा पर्याको झ्गरा अदालतै मा छिंनु अरु कचहरिमा पर्याको झ्गरा विहं छिनु हाम्रा हुकूम बाहेक झ्गरा नसार्नु अमाली विचारीले बेजाई गर्यो भनी कराउन आया झगरिया झिकि नीरोपन् गरी दिनु विना हाम्रा हुकूमले झ्गरिया नसौपनु…………॥२२

पाचुके गर्नु हुन्या नेवार नामाको लोगन्या स्वास्नी छुट्टिनु पर्यो भन्या इटा चपली बाट र लमि भया लमिको हातबाट लमि नभया सासु ससुरा लोगन्या को हातमा सुपारी दि लिन्याको कुरो ली दिन्या कुरो दी पाचुके गर्दा रहयाछन आजकाल लोगन्या स्वास्नी वाझा वाझ् गर्दा टकिया मनी झ्यालमा षोपामा जाहा ताहि सुपारी राषि पाचुके गरी आयां भनी अंत पोइलो जादो रहेछ र पाचुके को वेश्रेस्ता पर्न जांदा अब उप्रान्त पाचुके गर्नु पर्यो भन्या परापुर्व देषि चलि आया बमोजीम लमि भया लमिका हातबाट पाचुके गराउनु लमि नभया रित बमोजीम् सुपारी दिन पठाई पाचुके गर्नु तै भयन भन्या इटा चपलीमा गै पाचुके गर्नु येति नगरी वे श्रेस्ता संग जाहाताहि सुपारि राषि फाली नआउनु यस्ता वे श्रेस्ता गरि पाचुके गरि स्वास्नी तुल्याउन्यालाई चली आया वमोजीम मिसाषत् को डंड गर्नु…………॥२३

नेवार नामाको अपुताली पर्दा लोगन्याको सत्यध्याई रहयाका स्वास्नी छदै जो भयाको अपुतालि उठाई नलिनु धन अनुसार षानु लाउनु पुगन्या गरी जिउनी र वस्नलाई घर पर सारि दि वाकि रहयाको अपुताली षान्याले लिनु…………॥२४

सवाल वाहेक अरु परि आयाको मामीला आफुले आटि छिंनु सक्या सम्मको निसाफ पारी छिंनु नसक्या को अलमल पर्याको कुरा हाम्रा हजुरमा साधी छिंनु…………॥२५

अदालतमा टुङ्ग्याको झगरा को वेहोरा वाल रसिदले षन्या षर्दार वहिदारले रसिद दिदा रसिद अनुसार दस्तुर लिनु दिनु…………॥२६

कानून अङ्क ६८ बाट